De Galenus Researchprijs 2017 gaat naar de Leidse chemicus Mario van der Stelt. ‘Ik vind het een eer en een mooie bekroning in onze zoektocht naar medicijnen voor hersenziektes.’

Je kunt wel stellen dat Mario van der Stelt in Nederland de expert is op het gebied van de endocannabinoïden, cannabisachtige stoffen. Al voor zijn promotie kwam hij in aanraking met die signaalmoleculen in het brein en daarna liet hij ze niet meer los. ‘In onze hersenen sturen ze allerlei belangrijke fysiologische processen aan, van pijnperceptie, neuroinflammatie tot ons hongergevoel. Daarom zoeken we naar selectieve remmers van de enzymen die deze signaalmoleculen synthetiseren. Deze remmers zouden we mogelijk als kandidaat-medicijnen kunnen ontwikkelen om neurodegeneratieve ziektes zoals MS te behandelen.’

 

Te generalistisch

Van der Stelt, die werkt als hoofd van de groep moleculaire fysiologie aan de Universiteit Leiden, krijgt de Galenus Researchprijs voor zijn bijdrage aan de kennis en medicinale toepassing van het endocannabinoïdesysteem. ‘De huidige medicijnen die ingrijpen op dat systeem zijn te generalistisch en hebben vaak bijwerkingen. Zoals het experimentele middel BIA 10-2474, dat leidde tot de dood van een Frans proefpersoon en neurologische bijwerkingen bij vier andere deelnemers. De selectiviteit van het middel was niet goed van tevoren in kaart gebracht.’

Van der Stelt werkt daarom aan een nieuwe proteomicstechniek, die activity-based protein profiling heet. ‘Daarmee hebben we ontdekt dat BIA 10-2474 ook andere enzymen in humane hersencellen blokkeerde dan het beoogde target, wat het vetmetabolisme verstoorde. Ik wil met deze techniek het activiteits- en selectiviteitsprofiel van een stof kunnen vaststellen. Want dit soort fatale incidenten moeten we in de toekomst zien te voorkomen.’

 

Bedrijfservaring

‘Wij ontwerpen en selecteren, met computermodellen, geschikte moleculen die binden aan de enzymen die zorgen voor de productie of afbraak van de endocannabinoïden in de hersenen.’ Alleen met moleculen die de juiste activiteit en selectiviteit hebben, gaat de groep verder. ‘Vervolgens proberen we verschillende fysicochemische en biologische eigenschappen van de moleculen te verbeteren, zodat we ze in diermodellen kunnen testen. We blokkeren er ontstekingen in de hersenen mee om neurodegeneratieve ziektes af te remmen.’

Van der Stelt is actief in de volle breedte van het preklinisch onderzoek, dus zowel moleculen synthetiseren als stoffen testen in reageerbuis en proefdieren. ‘Dat is wellicht al uniek op zichzelf. We hebben dan ook een breed scala aan onderzoekers met verschillende achtergronden in ons team, zoals chemisch biologen, moleculair biologen en organisch chemici.’ Transdisciplinaire kennis helpt betere moleculen te synthetiseren, aldus Van der Stelt.

 

Stellig nee

Van der Stelt neemt acht jaar onderzoekservaring mee door zijn functie als projectleider drug discovery bij Organon. ‘Ik kan mijn ervaring met projectwerk in Leiden goed benutten.’ Op de vraag of hij de academie weer zou inruilen voor het bedrijfsleven, antwoordt hij stellig nee. ‘Ik waardeer het erg dat ik nu mijn eigen lijn kan doorzetten, zonder dat het in een project moet passen. Bovendien houd ik ervann enthousiaste mensen om me heen te hebben en zo een nieuwe generatie aan chemisch biologen en medicinaal chemici kan opleiden.’