De Nobelprijs voor scheikunde gaat dit jaar naar een ‘cool microscope technology’. De Zwitser Jacques Dubochet, de in Duitsland geboren Amerikaan Joachim Frank en de Brit Richard Henderson delen de prijs als ontwikkelaars van de cryo-elektronenmicroscopie, waarmee je biomoleculen zoals eiwitten op een zelf gekozen moment letterlijk bevriest, om te zien welke vorm ze op dat moment hebben.

Het is een onverwachte keuze van het Nobelprijscomité, al zal niemand betwisten dat de winnaars de prijs zonder meer hebben verdiend. Velen hadden verwacht dat dit jaar de genenkniptechnologie CRISPR-Cas in de prijzen zou vallen. Maar vermoedelijk is het te lastig om drie mensen uit te kiezen die daar méér verantwoordelijk voor zijn dan anderen.

De drie winnaars leverden elk een bouwsteentje. Rond 1980 ontwikkelde Frank software om uit een stapel vage 2D-beeldjes uit een gewone elektrionenmicroscoop een scherp 3D-beeld te destilleren. Even later bedacht Dubochet hoe je biomoleculen zo snel invriest in een laagje ijs dat de vorm behouden blijft, waarbij dat bevriezen tevens voorkomt dat het water direct verdampt in het vacuüm van de microscoop. En in 1990 was Henderson de eerste die deze tools met succes gebruikte om een eiwit in beeld te brengen met atomaire resolutie.

Overigens is cryo-elektronenmicroscopie pas de laatste paar jaar echt een populaire tool voor structuuropheldering geworden, dankzij een reeks technische innovaties die buiten het bestek van deze Nobelprijs vallen.